Борцлох аргууд.
Мах борцлох. Борцыг 1-3 жил хадгалахад чанараа алдахгvй бєгєєд 214 гр борц 1 кг ястай махтай тэнцэнэ. Євєл гаргасан бодын махыг борцлон дараачийн хавар зун хэрэглэнэ. Намар гаргасан малын махыг хоёр хуруу хэрийн єргєн зvсэж давслаад шvvс нь тунах vед гаргаж тос шороогvй нар туссан салхи нэвтрэх газарт хэцэнд зvvнэ. Vvнд нар хурц бол мах нь гашуурч сvvдэрт чийг авбал vнэр орох тул онцгой анхаарах хэрэгтэй. Мах эвэрсний дараа эрт оройн илч багатай наранд гаргаж єлгєвєл сайн байдаг.
Мєн намар дулаан цагт хийсэн борцыг гурилд дvрж ялаа суухаас хамгаалах явдал бас бий. Євлийн цагт хийх борцыг євлийн хvйтний эрч чангарч ес эхлэхээс ємнє хийвэл зохимжтой. Ингэвэл хєлдvv борц уриар хатаж амт чанар нь дээшилдэг. Тоос ихтэй орчинд тоос шорооноос хамгаалахын тулд дээгvvр нь самбай даавуу цаас тохож хамгаалж болно.
Хонины махны чанар удах тутмаа мууддаг, адууны мах хадгалалт даадаггvй тул борц хийдэггvй. Vхэр тэмээний махаар гол тєлєв борц хийдэг. Ямааны мах удах тутам чанаршдаг тул хавар голдуу хэрэглэдэг.
Борц нь єлєн чийггvй болтол сайн хатсан байх ёстой. Ингэж бэлтгэсэн борцыг хуурай давуун уутанд хийж чийг авахааргvй сэрvvн газар хадгална.
Хоол хийхдээ борцыг хєшиглєж халуун усанд хийвэл шєл гарч амт орохгvй учир борц ихээр хийх шаардлагатай болно. Иймд борцыг нэмж хоолны амт чанарыг сайжруулахын тулд сайтар нvдэж талхлаад бага зэрэг хvйтэн усанд хийж 2 цагаас доошгvй хугацаанд дэвтээнэ. Ингэж урьдчилан бэлтгэсэн борцоор хийсэн хоолонд борц бага орохоос гадна амт сайтай идэхэд урамтай байдаг.
Vхрийн махны борцыг усанд 40 мин дэвтээхэд 2,4-2,5 дахин єсдєг бєгєєд 18 мин чанахад болно. Аян замд хэрэглэх борцыг нvдэж давсганд нь хадгална. Манай ард тvмэн vхрийн мах давсгандаа багтдаг гэж ярьдаг нь хоосон vг биш. Борц хийх давсагийг цагаагаар идээлж цэвэр хадгалдаг. Давсганд борцыг савлахын тулд хатааж хадгалсан давсгаа сvv цагаагаар дэвтээж, гурил болтол нарийн нvдсэн борцны нунтгийг бага багаар хийж жигд сайн чихэж нягтруулна. Vvнийг нар тусахгvй сэрvvн газар тавих бєгєєд зуны улиралд шvvдэр унахгvй газарт єнжин шєнєжин гаргаж сэрvvцvvлээд нар гарахаас ємнє хурааж хадгалдаг. Хэрэглэхдээ буцалгасан усанд бvрж єсгєсний дараа бусад хольцтой хольж хоол хийдэг. Ингэж бэлтгэсэн борцыг манайхан цэрэг, дайн болон хол газар аян жин тээхэд хvнсэнд хэрэглэж иржээ.
Цусыг борцлох. Бод малын цусыг тvмпэн саванд хийж урь идvvлж хатсан хэсгийг дээрээс нь хусаж уут саванд хийж авах замаар бэлтгэнэ. Цусыг борцлохын тулд олгой нарийн гэдэс чацархай ходоод зэрэгт цус хийгээд хагас болгож мах борцлохтой адил хэцэнд тохож хатаагаад хэрэглэнэ. Хэрэглэхдээ шєлтэй хоолонд хоолны халбагаар 1-2 хийж сайн самарч задартал нь хутгахад хоолны амт чанар сайжирна.
Элгийг борцлох. 11-12 сард адуу, тэмээнээс бусад малын элгийг 1-2 см зузаантайгаар зvсэж борцолно. Элэг нь чанараа алдахгvй хатаж уринд идэгддэг тул хатсаны дараа нунтаглаад тусгайлан савлаж шєлтэй хоолонд хоолны халбагаар нэгийг хийж амталдаг.
Хярамцаг хийх Монголчууд євлийн хvнсэнд гаргасан бог малын гэдэс дотроор хярамцаг хийж хєлдєєн хэрэглэж ирсэн билээ. Хярамцаг хийхдээ сайтар угааж цэвэрлэсэн гvзээг хужирхай талаар нь гадагш эргvvлж таван цулыг нь тэнцvv байрлуулж хийнэ. Малын цусыг ходоод нарийн гэдсэнд нь хийж уушиг элэг бусад таван цулыг голд нь байрлуулж хєлдєнє. Ходоод бvдvvн нарийн гэдсэнд цус цутгаж тусад нь хадгалсан ч болдог.
Хєлдєєсєн хярамцгийг хэрэглэх єдрєє жаахан гэсгээж уяраан нимгэн хавтгайгаар нь хєшиглєн шєлтэй хоол хийхэд зохимжтой илчлэг сайтай хvнс болдог. Ялангуяа шар цагаан будаатай хэрэглэхэд тохиромжтой. Хvйтэн єдєр сонгино, сармистай хольж хуурч иднэ. Хярамцагтаа сонгино хийх эсвэл халуун ногоо хоол амтлагч зэргийг холивол амтлаг сайхан болдог. Хярамцагтай хоол нь євлийн улиралд илчит чанар илvvтэй байдгаараа давуу талтай.
Хорхог хийх. Халуун чулуугаар махыг битvv жигнэж болгосныг хорхог гэнэ. Олон хvн цугларсан томоохон арга хэмжээний vед хэрэглэх хорхогийг бог малын бvтэн махаар хийнэ. Нядалсан малын махыг жижиглэн эвдэж, цул махыг хэрчиж тvvхийрvvлэхгvйгээр нимгэлж бэлтгэнэ. Харин гэдэс дотрыг арилган цэвэрлэж тусад нь чанана.
Хорхог болгох vйрэхгvй бєєрєнхий нягт чулуу сонгон авна. Урсгал усанд байж мєлийж бєхєжсєн чулууг ашиглахад илvv тохиромжтой. Ингэж сонгож бэлтгэсэн чулууг аргалтай хольж vелж єрєєд галлаж халаана. Хэрчиж жижиглэсэн махыг том тємєр торхонд хийж ялигvй ус хийгээд улайссан чулуунаас авч дээрээс нь vелэн хийнэ. Мах, халуун чулууг ингэж ээлжлэн хийсээр бvх махыг хийж дуусаад савыг нягт таглана. Мєн давс, сонгино, саримас зэрэг халуун ногоог тохирох хэмжээгээр хийж амтална.
Энэ vед сав дотор уурын єндєр даралт vvсэх учир савны таглааг бєх бат хийхгvй бол буудаж халуун шєлєєр тургиж шалз тvлж болзошгvй тул онцгой анхааралтай ажиллах ёстой. Савны тагийг завсраар нь ялигvй уур гарч байхаар хийхгvй бол аюул ихтэй байдаг. Махыг жигд болгохын тулд савтай хорхогийг сэгсрэх, єнхрvvлэх зэргээр хєдєлгєнє. Vvний дараа цог дээр тавьж халуун нурмаар манаж нэг хэсэг хугацаанд байлгаад тагийг онгойлгож махыг гаргана.
Зарим газар хорхогны чанарыг сайжруулах зорилгоор архи нэмж хийх тал бий. Гэвч спирт тvргэн уурших тул хорхогийг гаргах хооронд ууршиж арилдаг учраас энэ нь ач холбогдол багатай. Хорхогийн халуун чулууг гартаа атгах vнэрийг авах нь хий ядаргаа, харшаанд тустай гэдэг. Хорхогийг ямарч малын махаар ямар ч нєхцєлд жижиг бетон савд хээрийн нєхцєлд малын гvзээ сархинагт нь ч хийж хэрэглэх бололцоотой. Гvзээ сархинагт хийх хорхогийн чулууг гадна талын гvзээнд хvргэж цоолохгvйгээр тал талаас нь шахаж эргvvлж тойруулах зэргээр болгоно.
Ууц чанах. Урьдаар асуух нурууны хамар ясны хоёр талыг дагасан бvлхийг хєндлєн тасалж чанавал ууц татаж хотойдоггvй. Мєн сvvлийн vед нугасны нvхээр бvдvvн тємєр утас сvвлэж чанах болжээ. Том ууцыг тогоонд чанахад багтахгvй, чаналтыг сайн тааруулахгvй бол шалз чанагдах тогоонд хvрсэн хэсэг нь хайрагдах зэрэг бэрхшээл гардаг. Иймд бvрхээр буюу модон торхоор чанах арга бий.
Ингэхдээ тогоондоо бараг дvvртэл ус хийгээд бvрхээрээ тавина. Тэгээд ууцаа усанд лавхан дvрээд харцага нуруу талаар нь бvрхээрийн аманд дvvжлэн бэхэлж битvv чанана. Ингэхэд жигнэх чанах хосолж хайрагдах хавчигдах бэрхшээлгvй болно. Чаналтыг 30 минут орчим vргэлжлvvлэхэд жигд сайхан болно. Сvvлийн жилvvдэд хот суурин газруудад усны лаазанд хийж 1,5-2 квт-ын цахилгаан тулганд чанах арга єргєн дэлгэрчээ. Чанасан маханд наалдсан нитгэл vс хялгас зэргийг хусаж тvvж цэвэрлэхэд тийм ч амаргvй Иймд шингэвтэр зуурсан гурил дээгvvр єнхрvvлж наалдуулж авах нь хамгийн хялбар арга юм.
Шууз хийх. Дулааны улиралд махыг нойтноор нь хадгалах уламжлалт арга бол шуузлах явдал юм. Махыг шуузлахын тулд жижигхэн хєшиглєж ширмэн тогоонд хуурна. Ингэхэд их хэмжээний шvvс ялгарна. Энэхvv шvvсийг биед нь шингээж ширгэтэл нь хуурна. Хуурах явцад шvvсэндээ давс нэмж уусгасаар нэлээд шорвогдуу болтол хийнэ. Хонины бvтэн маханд хумбан шаазан давс орно. Ус нь бvрэн ширгэх vед хєшиглєсєн махны ширхэгvvд хоорондоо наалдахгvй бутрамхай болж тос нэвчиж борлоно. Хуурч буй махнаас уур гарахгvй болсон vед сая боллоо гэж vзнэ.
Ингэж бэлтгэсэн махыг хавтгай мод буюу дэвсгэр дээр сvvдэр сэрvvн газар тавьж сайтар хєргєнє. Хєргєсєн махыг сэрvvн орчинд паалантай буюу модон саванд хийж, гулууз модоор хий орох завсаргvй нягт чигжинэ. Ингээд таганд нь зай завсаргvй нягт таглана. Ингэж бэлтгэсэн шуузыг нар шарахгvй сvvдэр газар чийгтэй шороонд булж хадгалаад хэрэглэнэ. Хэрэглэхдээ савны амыг аль болох бага нээж халбагаар хутган авч буцламгай халуун усанд хийж ялимгvй чанана.
Каз хийх. Амт чанарын хувьд дэлхийн зах зээл дээр єндєр vнэлэгддэг бєгєєд тэр хадгалж борцолж болдоггvй адууны махыг удаан хугацаагаар хэрэглэхэд vндэслэсэн євєрмєц арга юм. Казыг тарга хvч сайтай адууны махаар хийдэг. Vvнд адууг тєхєєрмєгц хоёр талын 24 ширхэг хавиргыг харвинг оролцуулан авч 1-2 цаг загсаасны дараа хоёр хоёроор нь салган тэвш царан дээр тавьж нунтаг давс, чинжvv, сонгиноор амтлан, 2-3 цаг байлгаж сэврээдэг.
Дараа нь ийнхvv амталж бэлтгэсэн хавиргаа адууны сайтар угааж цэвэрлэсэн нарийн гэдсэнд хоёр хоёроор нь хийж хоёр vзvvрийг модоор шорлох буюу утас шєрмєсєєр бєхлєн уяж 12 ширхэг казыг аргалыг утаагаар 2-3 хоног утдаг. Ийнхvv бэлтгэсэн казыг идэхэд амтлаг хадгалж хэрэглэхэд мууддаггvй байна. Харин мах єєх зузаантай дєрвєн єндєр хавиргаар каз хийдэггvй.
Боодог хийх. Боодгийг гол тєлєв ямаа, тарвагаар хийнэ. Боодог хийх малыг єрлєлгvй нядалсны дараа ясыг битvv шулан авч махыг нь арьсанд vлдээнэ. Гэдэс дотор ясыг нь бvрэн авч махыг нь арьсанд vлдээнэ. Тvргэн болгохын тул цул махыг жижиглэн хэрчиж нимгэлнэ. Ингэж битvv туламлаж євчсєний дараа арьсны онгорхой хэсгийг бєхєлж битvvлээд хорхогийн адил амталж халуун чулуу, шулсан ясаа vелэн хийж зайлан дvvргэнэ.
Амыг нь адууны сvvлээр сайн боож битvvлээд хэвтvvлэн гараараа зєєлєн бємбєрvvлэн алгадаж хэд хэдэн удаа хєрвvvлээд vсийг зулгаахад аяндаа зулгарна. Шарахдаа гаднаас нь аргалын цог дээр тавьж эргvvлэн жигд халаагаад сайтар цэвэрлэж хусна. Зузаан махтай газарт нь том хавтгай цог тавьж жигнэхгvй бол шvvрхий хоцорно. Нэг анхаарах зvйл бол шарж байх vедээ хийг нь vе vе гаргаж байхгvй бол буудах аюул бий. Vс vлдээлгvй хусаж цэвэрлэсний дараа усаар угааж сайтар хусаж цэвэрлэнэ. Ингэж болгосон боодогийг арьстай нь давхар огтолж иднэ.
Идэшний болон техникийн тос
Єєх хайлуулах. Хайлуулах єєхийг махны машинаар машиндвал тос нь илvv сайн ялгарна. Мєн шинэ єєхнєєс тос бага ялгарах тул тодорхой хугацаанд байлгаж хуршаавал тос ялгарах нь сайжирч гарц нь нэмэгдэнэ. Хэрчсэн єєхийг хvйтэн усанд 0,5-1,5 хоног байлгахдаа хоногт 2-оос доошгvй удаа сайн булхаж усыг нь сольж цус ялгадасыг бvрмєсєн сайтар угаана.
Єєхийг халаасан ширмэн тогоонд хийж хайлуулна. Тэгэхдээ дээрээс нь ялимгvй бага тvvний аравны нэгтэй тэнцэхvйц хэмжээний ус хийж сайн хутгаад зєєлєн гал дээр шимэлдэгийг нь шаргал єнгєтэй болтол хайлуулж шаргаана. Ингэж хайлуулсан тосыг шvvж аваад царцааж хадгална. Мєн тэрчлэн тосны кг-д 100 гр сvv нэмж сvvг савны ёроолд тунатал буцалгаж болно. Дахин буцалгахдаа 50-100 гр талхны зах оролцуулбал анхилам сайхан vнэртэй болдог байна.
Яс тослох. Хvнсэнд хэрэглэсэн махны ясыг сайтар мєлжиж хадгалж байгаад тосолж идэшний тос гаргаж авна. Хадгалахдаа чийггvй хуурай орчинд хадгалж, хуршуулж муутгахгvй байлгана. Тослохын тулд ясыг vе бvрээр нь нугалж чємєгний булуу зэрэг том ясыг жижиглэн хагалаад ширмэн тогоонд хийж дээрээс нь бараг далд ортол ус хийж бага зэрэг давс нэмээд 3-4 цаг тvvнээс ч удаан хугацаагаар буцалгана. Буцалгах явцдаа тосыг нь бvрэн авахын тулд байнга эргvvлж тойруулж битvv таглаж байна.
Дараа нь ясыг авч шєлийг саванд юvлж тосыг царцаагаад хамж авна. Ясны тосоор боов, боорцгийн гурил зуурах, арвай, суль, цалхирын гурил зуурч идэхэд амттан болно. Бас бин шарвин, хуушуур, хайрч болно.
Яс нэрэх. Ясыг тосолж идэшний тос гаргасны дараа тvvнийг нэрэх замаар техникийн тос гаргана. Ясыг нэрэхдээ том ширмэн тогоо буюу торх савны ёроолыг цоолж дор нь тос авах саваа газар ухан суулгана. Тогоо буюу торхондоо жижиглэж vйчсэн ясыг хийж битvv таглаад эргэн тойронд нь гал тvлэхэд ёроолын цоорхойгоор тос ялгарч тоссон савд хуримтлагдана. Ингэж ялгаж авсан техникийн тосыг барааны саван vйлдвэрлэх, сур тослоход хэрэглэнэ.
Эх сурвалж: Мэдээлэл.мн
No comments:
Post a Comment